Hayır. Lafı dolandırmaya hiç gerek yok. Başarılı olmak için gerektiği yerde “hayır” demeyi öğrenmemiz gerekiyor. Net bir şekilde. HAYIR.
Çok ilginç bir yaklaşım değil mi? “Evet” gibi olumlu görünen bir kelime yerine “Hayır” gibi olumsuz bir kelimeyi söylemeyi öğrenmemiz gerekli diyorum. Özellikle bizim toplumumuz için öğrenmesi çok zor bir konsept bu. Düşünsenize yolda birine “şurayı biliyor musun?” diye soruyorsun. Bizde bilmem yok, hayır diyemezsin. Öyle ya da böyle tarif edeceksin ?
Hele bir de yol tarifi soran turistse…
Zorlamayın. Bilmiyorsanız hayır deyip geçin. Bilmiyorum. Turist sorarsa daha da kolay “no.”
Evet, hayır demeyi öğrenmemiz gerekiyor. Sadece adres soranlara değil. Hayatta karşımıza çıkan pek çok şeye. Çünkü başarılı olmak için odaklanmayı öğrenmemiz gerekiyor. Bunu ilk kez bir konferansta duymuştum. 1997 yılında Apple’ın düzenlediği bir konferansta dünyanın dört bir tarafından gelen zeki beyinler, programcılar, kod geliştiriciler toplanmış sahnedeki Steve Jobs’a sorular soruyorlar. Şu meşhur Steve Jobs, ama o zamanlar henüz bugünkü kadar efsanevi hale gelmemiş. Daha ortada iPod, iPhone gibi ürünler yok. Hatta kendi kurduğu bu şirketten kovulmuş bir Steve Jobs var karşımızda. Onu şirketten kovduktan sonra “çuvalladıkları” için geri çağırmışlar göreve. Yine de o zeki beyinler, gelişmiş egolar en zorlayıcı soruları sormaktan çekinmiyorlar. Akıllarınca “düşene bir tekme de sen vur” mantığındaki bu soruların ardı arkası kesilmiyor. İşte böyle tiplerden şöyle biri soruyu yapıştırıyor. Diyor ki:
“Sevgili Bay Jobs. Parlak ve etkili bir adam gibi görünüyorsun ama bazen ne konuştuğunu bilmiyorsun. Bir OpenDoc diye bir şey vardı, o ne oldu?”
Çeviri birebir değil, üslubu da biraz abarttım ama bu minvalde bir soru. Mealen OpenDoc diye bir yazılım ürünü varmış, Steve Jobs da bunu sonlandırmış. Ona kızan bu arkadaş da küçük düşürücü böyle bir soru sormuş. Aslında iyi ki de sormuş, çünkü Steve Jobs’ın cevabı hem bir sunum ve hitabet dersi, hem de iş dünyasına yönelik bir yüksek lisans dersi gibi olmuş. Hangi yaşta olursa olsun öğrenci olan herkes kendine bir şeyler çıkartabilir bu cevaptan. Çünkü genel olarak odaklanmanın önemi üzerinde duruyor. Odaklanabilmek, konsantre olabilmek için bazı şeylerden vazgeçebilmek gerekiyor. Diyor ki:
“İnsanlar odaklanmanın, odaklanılmak istenen şeylere evet demek anlamına geldiğini sanıyor. Aslında bu anlama gelmiyor. Var olan 100 iyi fikre hayır demek anlamına geliyor. Ne yapacağınızı çok dikkatli seçmeniz lazım. Yaptığımız şeyler kadar yapmadıklarımızla da gurur duyuyorum. Yenilikçilik, 1000 şeye hayır demektir.”
Bazı şeylere, çok cazip de olsa, iyi bir fikir gibi de gözükse hayır deme cesaretini öğrenmemiz gerekiyor. Bunu Steve Jobs gibi olabilmek ya da iş dünyasında başarılı bir hale gelebilmek için söylemiyorum. Kendi küçük hayatlarımızda da geçerli bir prensip bu.
Şu anda bu videoyu izlerken başka nelerle uğraşıyorsunuz? Aklınızda neler var? Telefondan izliyorsanız gelen WhatsApp mesajlarını, Instagram uyarılarını gördünüz mü? Şöyle bir düşünün günde kaç tane cazip teklifle, ilginç gibi gözüken sorularla, konularla karşılaşıyorsunuz? Ve bunlardan kaç tanesi sizi gerçekten ilgilendiriyor?
Gerçek şu ki herkes sizin dikkatinizi çekebilmek için adeta yalvarıyor. Odaklanma gücünüzü emip kendi üzerine çekmeye çalışıyor. Oysa sizin bu gücünüz sınırlı. Ancak hayatta yapmak istediklerinize yetecek kadar.
Paradoksal bir duruma soktum sizi yine. Çünkü ben de dikkatinizi çekmeye çalışıyorum. O yüzden benim videolarım da dahil olmak üzere gerektiğinde ve işinize yaramıyorsa bu cazip tekliflere hayır demeyi lütfen öğrenin. Öğrenelim. Çünkü sosyal psikolog Susan Newman’a göre bu öğrenilmesi gereken bir yetenek. Hatta diyor ki bu doktor, “hayır” diyememek sadece bizim suçumuz değil. Çocuklar doğdukları andan itibaren bu kelimeyi kullanmamak üzere şartlanıyorlar. Bazen “hayır” dediklerinde cezalandırılıyorlar.
Yani bir “evet kültürü” içinde yaşıyoruz. Oysa tarihe baktığınızda bazı şeylere “hayır” demeyi bilenlerin insanlığı ilerlettiğini görüyoruz. Çünkü evet demek kolaydır. Kısa vadeli çözümler üretmenizi sağlar. Uzun vadeli hedefler için ihtiyacınız olan şeyse hayır diyebilmek. Kendinize bile. Mesela almayı çok istediğiniz ya da yapmayı çok istediğiniz bir şey var. Beyninizde binlerce “evet almalısın onu” “evet yapmalısın onu” diyen ses duyarsınız. Bir tane de “hayır şu anda ihtiyacın yok, alma ya da yapma” diyen cılız bir ses. İşte o sese bir anfi bağlayın ve sesi sonuna kadar açın.
Kendinize hayır demeyi öğrendikten sonra başkalarına demeyi de öğrenmelisiniz. Kibar olmayın demiyorum. Hayır demeden hayır demenin yollarını bulun diyorum. Yaparsınız siz. Unutmayın bunu sizin için daha öncelikli bir şeye evet deyin diye yapıyoruz. Paulo Coelho’nun dediği gibi “Başkalarına ‘evet’ derken, kendinize ‘hayır’ demediğinizden emin olun.” Yine de birisi sizden bir şey istediği zaman “Hayır” demek kaba geliyorsa, “şu anda bu benim önceliğim değil” diyebilirsiniz: “Şu anda başka bir evetle uğraşıyorum.” Ya da kısaca şöyle söyleyin: “Hayır, hayır, yüzbin kere hayır! Acı çektirme bana…”
Üçüncü olarak kardeşinize, çocuğunuza başta olmak üzere başkalarına da hayır demeyi öğretin. Çocuklukta kazanılan bütün kötü alışkanlıklar çocukların arkadaşlarına hayır diyememesinden kaynaklanıyor. “Al şu sigarayı dene” dediklerinde çocuğunuz ya da kardeşiniz kendinden emin bir şekilde “hayır” diyebilmeli. “Benim önceliğim bu değil.”
Şimdi tekrar edelim. Önce kendinize hayır demeyi öğrenin. Sonra başkalarına hayır demeye başlayın. En sonunda da herkese hayır diyebilmeyi öğretin.
Hatta bunu kolaylaştırmak için gelin sizinle yeni bir oyun başlatalım. Erkan Yolaç’ın “Evet-Hayır” yarışması gibi bir şey. Biliyorsunuz o yarışma mehter marşıyla başlar ve İzmir marşıyla biter. Bu bilinçli yapılan bir tercih mi bilmiyorum. Ama dedik ya tarihteki yeniliklerin “hayır” demeyi bilen insanlar tarafından oluşturulduğunu. Rivayete göre içinde mehteran bölüğünün de yer aldığı yeniçeri ocağı kurulacağı zaman Orhan Gazi, Hacı Bektaş-ı Veli’ye gider. O da “bunların adı yeni asker anlamında yeniçeri olsun” der. Böylece hiç olur mu öyle şey diye düşünülen bir dönemde üstelik de müzikli bir yenilik yapılmış olur, dünyanın ilk askeri bandolarından biri kurulur. İşte statükoya, mevcut duruma hayır deyince ortaya çıkan böyle bir yenilik “hayır” demenin yasak olduğu bir yarışmanın müziği haline gelmiş. Gelin biz bu yarışmanın kurallarını değiştirelim. Yeni ve yenilikçi yarışmamızın kuralı sadece evet ve hayır şeklinde cevaplar verebilmek olsun. Tek bir “evet” hakkınız var, fakat karşınıza çıkan gereksiz, dikkat dağıtıcı, önceliğiniz olmayan şeylere istediğiniz kadar “hayır” diyebiliyorsunuz. Hatta Steve Jobs’un önerdiği gibi bazen iyi fikirlere bile hayır diyorsunuz ki bu en zoru. Ama bu zorluğu başarabilirseniz yarışmayı kazanıyorsunuz. Çünkü böyle bir yarışmayı kazandıktan sonra geriye kalan tek “evet” seçeneği sizin hayatınızın da en önemli önceliği haline geliyor.
O zaman, duydunuz zilin sesini. Yeni hayatınız “hayır”lı olsun.
YouTube/BARIŞ ÖZCAN
