Üç kıtadaki bilim insanları, insanlar tarafından yapılmamış el araçları buldular ve bunu bazı şempanzelerin ve maymunların taş çağına girdiklerine dair delil olduğunu söylüyorlar.
Birkaç on yıl önceye kadar bilim insanları el aletleri kullanabilen tek türün insanlar olduğuna inanıyorlardı. Bunun artık doğru olmadığı, primatlar dahil birçok hayvanın el aletleri kullandığı, araştırmacıların sayısız örneğiyle belgelendi. Ancak genellikle primatların ve maymunların henüz taş aletleri kullanabilme kapasitelerinin olmadığı düşünülüyordu. Son on beş yılda bu iddia da çürütüldü.
Üç kıta boyunca araştırmacılar emsalsiz taş aletler keşfettiler. Bu el aletlerinin birçoğu Keops piramitiyle aynı dönemde şekillendirilmiş. Bu taş aletlerinin eksik yönleri ilkel adamınkilerle karşılaştırıldığında, bunların şempanzeler, kapuçin ve makak maymunları tarafından şekillendirildiği ortaya çıkıyor.
Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology’deki Christophe Boesch tarafından yürütülen araştırmalarda Ivory Coast ormanından kazılan taş aletleri incelendi ve 4300 yıl önce yapılmış oldukları bulundu. Araştırmacılar, bazı taş aletlerinde şempanzelerle ilişkilendirilen önemli karakteristik özellikler belirledi. Örneğin, bazı el araçları 1 ila 9 kilogram arasındaydı, bu aralık normalde şempanzeler tarafından tercih ediliyor (antik insanlar 1kilogramdan hafif taş aletleri tercih ediyordu.). Aynı zamanda şempanzeler taş aletleri insanların yemediği türde çerezleri de açmak için kullanmış. Bu bulgular şempanzelerin en az 4300 yıldır Ivory Coast ormanında taş aletler kullandığını gösteriyor.
Bu el aletleri kaba, ayrıca bir şempanzenin veya bir maymunun taş çekicini güzellik açısından ilkel adamın el baltasıyla karşılaştırmak oldukça güç. Ama esas önemli nokta bu değil. Bu primatlar rutin olarak taşa dayalı teknoloji kullanılan bir kültür geliştirmişler. Bu da taş çağına girdiklerini gösteriyor.
İlk taş aletleri ortak atalarımız mı kullandı?
Şempanzeler yaşayan en yakın akrabalarımız. Bizim gibi olmaları ve taş aletleri kullanmaları şempanze ve insan atalarının ilk taşa dayalı teknolojiyi geliştirdikleri anlamına gelebilir. University of Oxford’dan Primate Archaeology (Primarch) projesinin yöneticisi olan Michael Haslam bunun olasılık dışı olduğunu söylüyor. Eğer böyle olsaydı bütün şempanzelerin taş aletler kullanmaları gerekirdi, ancak sadece Batı Afrika’daki küçük topluluklar bunu yapıyor. Batı Afrika’daki şempanzelerin merkezdeki ve doğudaki şempanze topluluklarından ayrıldıktan sonra bu beceriyi geliştirdiklerini düşünmek daha mantıklı. Öyle görünüyor ki insan taş çağı ve Batı Afrika şempanzelerinin taş çağı birbirinden bağımsız.
Birkaç yüzyıl geriye gidildiğinde Brezilya’daki sakallı kapuçin maymunlarının taş aletler kullandığına dair raporlar olduğu görülüyor. 2004’te (1) yapılan bir araştırma da bu raporları doğrular nitelikte.
2015 yılında yayımlanan bir çalışma ise uzun kuyruklu makak maymunlarının da taş aletler kullandığını gösteriyor.
“Kapuçinler Yeni Dünya maymunları, bizden 35 milyon yıllık evrimle ayrıldılar.” diyor Haslam. “Makaklar bile 25 milyon yıl civarında.” Başka bir deyişle, Taş Çağı primatları evrim ağacında geniş bir alana dağılmış durumda, bu da teknolojiyi her birinin bağımsız olarak geliştirdiğini gösteriyor.
Mayıs 2015’te (2) Kenya’da çalışan arkeologlar atalarımızın en erken taş aletleri hakkında detaylar yayımladılar. Bu “Lomekwian”* taş aletleri 3,3 milyon yıllık birikintilerden ortaya çıkarılmış. Takımın bulduklarına göre taş işlemede şempanzeler ve maymunlarla benzer yöntemleri kullanıyorlardı. Bu, taş alet kullanan primatları çalışmanın ilkel insan davranışının doğası hakkında fikir verebileceğini gösteriyor. Ama yine de ilkel insan ile şempanzeler ve maymunlar çok farklı olduğundan sonuca varmak oldukça zor olacak.
Diğer primatlar insanlar gibi gelişebilecek mi?
Şempanzeler ve maymunlar Lomekwian taş aletlerinin ötesine geçemezken insanlar sofistike el aletleri yapmayı nasıl öğrendi? Bunun el anotomimizin daha ince ayrıntıları işlemesine olanak sağlayan evrimsel avantajı olduğunu düşünebilirsiniz. Gerçekte, 2015 (3) Temmuzunda of George Washington University’deki Sergio Almécija tarafından yayımlanan çalışmaya göre, aksine, son birkaç milyon yılda insan elleri şempanze ellerinden daha az değişti. Şempanzeleri ve maymunları geride bırakan elleri değilse, problem beyinlerinde yatıyor olabilir diyor Almécija.
Yine de Haslam, şempanzelerin, makakların ve kapuçinlerin teknolojik limitlerine ulaşmamış olmaları olası olduğunu söylüyor. Ama kendi taş çağlarını geliştirme avantajı yakalayıp yakalayamayacakları henüz belirsiz.
“Onların popülasyonlarını dramatik şekilde daraltıyor, yaşam alanlarını imha ediyor ve onları avlıyoruz” diyor Haslam. “Küçük gruplar, büyük gruplar gibi yayılıp teknolojilerini güçlendiremezler.” Diğer bir ifadeyle şempanzelerin ve maymunların sofistike el aletleri geliştirecek becerileri olabilir ancak farklı bir grup primatın usta taş alet üreticileri olması nedeniyle potansiyellerine erişme imkanı bulamayabilirler.”
