Siz de ne kadar navigasyon cihazı kullanırsa kullansın kaybolanlardan mısınız? Yoksa tam tersine hiç bilmediğiniz bir şehirde yol tarifi sorum eliyle koymuş gibi bulanlardan mı? Öyleyse muhtemelen GPS ya da benzer bir cihaz da kullanmadığınızı varsayıyoruz.
Çoğu insan bu iki uç örnek gruptan birine dahil değildir; ortalama bir yerde kalır. Yani olunması beklenen yer ile olduğunuz yer farklıdır. Bu konuda insanlar ya alçakgönüllü yaklaşır ya da çok güvenli.
Bu yazıda sizlere az da olsa zihinsel GPS de diyebileceğimiz, beynin uzamsal oryantasyonu ile ilgili temel bilgiler vermeyi hedefliyoruz.
Londra Taksileri ve Zihinsel GPS
Öncelikle bir konuda netleşelim: beyin oyun hamurundan oluşmaz ama plastik denilen eğlenceli içeriklerinden birine sahiptir. Nöroplastisite ise, beynin çevresel değişikliklere ve hasarlanmaya karşı nörofiziksel ve nörokimyasal uyum geliştirme yetisidir. Bu uyum çalışmaları bazen de, zihinsel GPS aygıtımızı kullanarak beynimizin uzamsal becerilerini çalıştırdığımızda harekete geçirilir.
Eğer sık sık seyahat ediyor ve şehir değiştiriyorsanız; Hayatta kalmak için beyninizin uzamsal becerilerine ne kadar ihtiyacınız olduğunu ve sırf bu amaç için beyninizde özel bir merkez olduğunu fark etmişsinizdir.
Artık kırmızı telefon kulübeleriyle ünlü şehrimizin taksi şoförlerinden bahsedebiliriz. University College London profesörü Eleanor Maguire’in ünlü klasik psikoloji çalışmasında bu taksi şoförlerinin yeri büyük. Taksi şoförleri işe başlamadan önce bir teste tabi tutulur ve bir yerden başka bir yere gitmek için farklı rotalar kullanmaları istenir.
Bu test süresince taksi şoförü adayları mesleği belirtilmemiş bir grup insan ve MRI cihazına bağlı bir grup taksi şoförüyle çalışır. Bu deneyin soncunda taksi şoförlerinin diğerlerine oranla daha büyük hipokampusa sahip olduğu gözlenmiştir.
Beyninize ufak bir harita yerleştirildiğini ve böylece gitmeniz gereken yeri kolayca anladığınızı düşünün. Londra gibi büyük bir şehrin farklı rotalar içeren bir haritasına sahip olmak mantıken beyninizde çok yer kaplamalıdır.
Beyindeki Uzamsal Oryantasyon Alanları
Uzamsal oryantasyonla ilgili klasik olan bu çalışmaya öz attıktan sonra, beynin bu becerilerini hangi bölümlerinde gerçekleştirdiğine bakalım. Alın korteksiyle (prefrontal korteks) başlayalım. Bu bölge kalp atışından sorumludur ve ergenliğin sonuna dek gelişimine devam eder. Karar verme mekanizmasında rol oynadığından yer bulma becerileri açısından önemlidir.
Alın korteksi, beynin hangi yolu seçeceği konusunda son sözü söyleyen yerdir. Farklı alternatif yolları düşünürken, hangisini seçeceğinize alın korteksi karar verir.
Dorsal striatyum ise daha önce beyninize yüklendiğinden bahsettiğimiz haritaların depolandığı yerdir. Bildiğiniz yerlerde gezerken, beynin bu bölgesi alın korteksiyle ortak çalışır. Aynı zamanda zaman ve mesafe hakkında bilgi depolar. Hipokampustaki lokal nöronlar, dorsal striatyuma yeni haritalar yüklemenizi sağlar.
Medial parietal korteks yön duygunuzla ilgilidir ve entorhinal korteks referans noktasına göre nerede bulunduğunuzu anlamanızı sağlar. Örneğin, arabanızı park ettiğiniz yeri hatırlatmak gibi. Beyincik ise, alın korteksinin gitmenizi söylediği yere sizi götüren motor nöronlara komut verir.
Uzamsal oryantasyonda görev alan beyindeki diğer bölümlerden biri de zihinsel GPS’inize güvenmeyen eşinize sinirlenmeniz için harekete geçen limbik sistemdir. Konudan sapmayalım: Bu yazıda size zihinsel GPS olarak adlandırdığımız yapıyı oluşturan bölümlerden söz ettik. Umarız keyif alır ve kaybolmazsınız!
