İbrani takvimine göre, Kislev ayının 25’inde (bu yıl 20 Aralık Salı akşamı) başlayan ve sekiz gün süren Hanuka Bayramı, Işıklar ve Kutsal Tapınak Bet-Amikdaş’ın tekrar Tanrı hizmetine açılış bayramı olarak kutlanır. Hanuka, ışığın karanlığa, saflığın yozlaşmaya, maneviyatın maddiyata karşı zaferini simgeler.
Hanuka Mucizesi
Çoğu ulus, büyük askeri zaferlerin yıl dönümlerini resmigeçitler, havai fişekler ve vatanseverlik taşan konuşmalarla kutlayarak anar. Hanuka’da elbette deneyimsiz, ilkel silahlı sayıca çok az ve sivil Yahudi kuvvetin, güçlü silahlara sahip kalabalık Yunan ordusuna karşı verdiği kahramanca savaş ve kazanmış olduğu benzersiz zafer hatırlanır. Fakat Hanuka’da asıl önemle vurgulanan; askeri zafer değil, Menora mucizesidir.
Savaş sonrasında, Antiokhus’un kutsiyetini ihlal ettiği Bet-Amikdaş geri alınıp temizlendikten sonra tekrar Tanrı hizmetine açıldı. Makabiler, tapınakta kutsal ateşi yakmak için gereken, saflığı bozulmamış sadece küçük bir kap zeytinyağı bulabildiler. Bu yağ, kutsal ateşi sadece bir gün yakacak miktardaydı. Fakat bu küçük kap yağla, mukaddes ateş, mucize eseri tam sekiz gün boyunca yandı ve Yahudiler bu sürede yeni kutsanmış yağ üretebildiler. Bu mucizenin anısına Hanuka’yı resmigeçitler ve çarpıcı havai fişeklerle değil, kandil ateşlerinin sakin ve yumuşak pırıltılarıyla kutlarız.
Hanuka-Purim
Hanuka ve Purim mucizeleri, farklı olarak kutlanır. Purim, zengin ziyafet sofraları, şenlikler, hediye yemek paketleri ve hediyelerle, Hanuka ise kandillerin yakılması ve Tanrı’ya şükran belirtilen methiyeler-Allel ile kutlanır. Çünkü Purim, Yahudi halkının fiziksel yokoluştan kurtulmalarını simgeler. Aman, çıkarttırdığı emirle Yahudileri toptan yok etme amacındaydı. Bu yüzden, Purim kutlamaları da daha fiziksel bağlamda, şaraplar, ziyafetler, yiyecek hediyeleri tarzında yapılır.
Hanuka kurtuluşu ise, Yahudiler’in spiritüel bir yokoluştan kurtulmalarını simgeler. Yunanlılar, Yahudiler’in ölmesini değil, Tora yolundan ayrılmalarını ve putperest olmalarını istiyordu. Bu yüzden Hanuka kutlamaları daha spiritüel bir şekilde gerçekleşir.
Hanuka’nın sekiz günü boyunca Hanuka kandilleri kutsaldır. Onlara bakarak Tanrı’ya olan şükranlarımızı ve övgülerimizi dile getirir, kesinlikle bu kandilleri aydınlatma gibi farklı amaçlarla kullanmayız.
Çoğu askeri zafer, kişisel çıkarlar için, ülke sınırlarını genişletmek için, ganimet için kazanılır. Fakat Hanuka zaferinin amacı, Yahudiler’in Yeruşalayim’deki Kutsal Tapınağı tekrar hizmete açabilmeleri ve Tora’nın bütün mitsvalarını yerine getirebilme imkanı bulabilmeleriydi. Burada hiçbir kişisel çıkar gözetilmemiş, Hanuka kandilleri de aydınlatma gibi hiçbir kişisel çıkar için kullanılmamıştr.
Hanuka Işıklarının Kutsallığı
Hanuka, Yahudiliğin misyonunun gerçek ve tek Tanrı’nın Işığı’nı dünyaya getirmek olduğunu simgeler. “Seni uluslara ışık yapacağım.” (Yeşaya 49:6) Bu kutsal görev, Yahudiler’e Sina Dağı’nda verilmiştir. Bunu sembolize eden Hanuka ışıkları kutsaldır.
Helenistik Suriyeliler, İsrael’e zorla Helenizmi kabul ettirmeyi hedeflemişlerdi. Tora ve Helenizmin felsefeleri tamamen ayrı kutuplarda yer alır. Helenizm, üstünde yaşadığımız bu dünyanın var olan tek dünya olduğuna inanır. Bu hedonist felsefeye göre kişi, hayatı boyunca bu fiziksel dünyadan doyasıya ve sınırsızca keyif almalı, tek yaşam amacı zevk almak ve eğlenceyi maksimize etmek olmalıdır.
Tora ise, insanın yaratılmasının amacının, Tanrı tarafından verilen misyonun yerine getirilmesi olduğunu öğretir. Asıl varoluş, Ebedi Dünya’dadır (Olam Aba). Ebedi Dünya’da Tanrı’nın Varlığı’nın yanında olmayı hak etmek, ancak Tora’nın mitsvalarını bu dünyada yerine getirmekle mümkün olacaktır. Elbette ki insan, Tanrı’nın bu dünyada yarattıklarından keyif alacaktır. Fakat bu keyif, Tora’nın parametreleri çerçevesinde olacak ve faydalandığı her nimet, hissettiği her mutluluk için Tanrı’ya şükredecek ve övgüler söyleyecektir. Helenizm’le en keskin tezat, Tora’da, hayatın ‘amacı’nın salt zevk almak üzere kurulu olmamasıdır.
Tora’nın bu prensibini vurgulayan ve Tora’nın Helenizme karşı zaferini simgeleyen Hanuka ışıkları kutsaldır. Bize ışık vermesi için yakılan Şabat kandillerinin aksine, Hanuka ışıklarından hiçbir fayda sağlanmaz. Bu ışıklar sadece bakmak ve hatırlamak içindir, asla kullanmak için değildir. Bu dünyadaki nimetlerin burada sadece bize keyif vermek için yaratılmadıklarını, sadece spiritüel bir amaca hizmet etmek doğrultusunda hayatımıza katıldıklarını hatırlamak içindir.
HANUKA SÖZLÜĞÜ
Al Anissim-Mucizeler üzerine: Talmudik dönemde yazılan bu dua Tanrı’ya gerçekleştirdiği inanılmaz mucizeler için şükran belirtir. Al Anissim, Hanuka ve Purim bayramlarında Amida duasına ve yemeklerden sonra söylenen şükür duası-Birkat Amazon’a eklenir.
Antiokhus: Yahudilere, dini gereklerini yerine getirmelerini yasaklayan Suriye Kralı Antiokhus bu yolda tek yaratıcı olarak Tanrı’nın kutsallaştırıldığı Şabat’ı, takvime kutsallık getiren Roş Hodeş’i, fiziksel ile spiritüel dünyayı birleştiren Sünnet’i ve Yahudiler’in varoluş sebebi olan Tora öğrenimini yasakladı. Ayrıca her Yahudi geline, evlenebilmesi için, kendi düğün gününden önce Helen kumandanıyla birlikte olması mecburiyetini koydu.
Allel-Methiyeler: Tanrı’ya şükran belirtmek amacıyla Mezmurlar Kitabı’ndan alınan dinsel melodiler. Hanuka’da sekiz gün sabah duasında ‘tam Allel’ okunur.
Anerot Alalu: Hanuka kandili yakıldıktan sonra söylenen dinsel şarkı.
Hag Aurim-Işıklar Bayramı: Hanuka Bayramı’nın diğer adı.
Hanuka: Açılış anlamına gelir. Antiokhus ve Helenistik Suriyeliler’in kutsiyetini ihlal ettiği Bet-Amikdaş’ın geri alınıp temizlendikten sonra tekrar Tanrı hizmetine açılışını simgeler.
Hanuka, aynı zamanda Hinuh-eğitim ile aynı kökten gelir. Antiokhus ve adamları, Yahudiliğin varoluş sebebi olan Tora eğitimini yasaklamışlardı. Buna rağmen Yahudiler türlü yollarla, topaç oynuyor gibi görünerek Tora eğitimine devam ettiler.
Hanukiya-Menora Farkı: Menora, Bet-Amikdaş’ta Ebedi Ateş’i yakmakta kullanılan yedi kollu şamdandır. Menora’nın neyi simgelediği hakkında farklı yorumlar vardır.
Bir yoruma göre Moşe Peygamber’in Sina Dağı’nda gördüğü ve Tanrı’yla doğrudan iletişimini sağlayan ‘yanan çalı’yı simgeler(Şemot 3:1–10).
Başka yorumlara göre Menora, yaratılışın yedi gününü, İsrailoğulları’nın Mısır’dan çıkıp Sina Dağı’nda Tora’yı almalarına kadar geçen yedi haftayı, hayat ağacını, yedi Tanrısal erdemi, maneviyatın maddiyata olan üstünlüğünü ve manevi kurtuluşu sembolize eder.
Menora’nın nasıl yapılması gerktiği ile ilgili detaylar ilk kez Şemot 25:31-38’de tarif edilmektedir. Menora’ya benzer bir şamdan yapmak, Yahudi kuralları Alaha’ya göre, yasaktır.
Bugün yedi kollu Menora, İsrail’in sembolüdür.
Hanuka’da kullanılan, Hanukiya adı verilen dokuz kollu şamdandır. Hanukiya’nın sekiz kolu aynı boy ve hizadadır, sekiz mucize gecesini simgeler. Dokuzuncu kol, Şamaş (hizmetkar)diğerlerinden farklı bir yerde, ya diğerlerinden ya daha yukarıda ya da daha aşağıdadır.
Hanuka Parası: Hanuka’da çocuklara para verip, onlara bunun bir kısmını Tsedaka (bağış) olarak vermelerini öğretme ve/veya hediyelerle bayram coşkusunu yaşatma adeti vardır. İsrail ve ABD gibi bazı ülkelerde bu amaçla içi çikolatalı altın veya gümüş paralar çocuklara dağıtılır.
Hanukiya Kandillerinin Simgesel Anlamı-1.Kandil: Tanrı’nın “Işık Olsun” deyişini; 2.Kandil: Tora’yı; 3.Kandil: Adaleti; 4.Kandil: Merhameti; 5.Kandil: Kutsallığı; 6.Kandil: Sevgiyi; 7.Kandil: Sabrı; 8.Kandil: Cesareti simgeler. (Yahudilik Ansiklopedisi / Gözlem)
Hanuka-Sukot: Bu olayların geçtiği sene, devam eden savaş nedeniyle sekiz günlük Sukot Bayramı kutlanamamıştı. O sene, Hanuka bir tür “ikinci Sukot” vazifesi görmüştü. Tapınağın açılışı törenleri sırasında, Yahudiler aynı Sukot’ta olduğu gibi, ellerinde hurma dalları ile yürümüşlerdi.
Haşmonaylar: Haşmonay olarak da tanınan Koen Matatyau, beş oğlu ve takipçileriyle tüm servetini bırakarak dağlara çıktı ve güçlü Yunan ordusuna karşı gerilla savaşına başladı. Haşmonaylar olarak tanınan Matatyau ve oğullarının ordusuna altı bin Yahudi katıldı. Bunlar, mağaralarda yaşıyor, Tora’nın öğretilerini ve Tanrı’nın kanunlarını rahatça uygulayabiliyor, geceleri harekete geçerek Yunan kamplarını ateşe veriyor ve putlarını yakıyorlardı.
Çok yaşlı olan Matatyau ölünce, bu küçük orduya, oğlu Yeuda Makabi komutanlık etti. Onun yanındakiler de Makabiler adıyla anılmaya başlandı.
Makabiler: Yeuda Makabi’nin adı, bir inanışa göre, ‘çekiç’ anlamına gelen ‘makevet’ ile bağlantılıydı. Başka kaynaklara göre Makabi kelimesi, “Mi Kamoha Baelim Aşem - Güçler Arasında Kim Senin Gibidir Ey Tanrım” sözcüklerinin baş harflerinden oluşturulmuştu. Yine başka bir açıklamaya göre, bu sözcük, Matatyau Koen Ben Yohanan (Yohanan’ın oğlu Koen Matatyau) kelimesinin baş harflerinden oluşmaktaydı.
Mityavnim: Yunanlılar’ın Yahudiliğe karşı uyguladıkları asimilasyon kampanyası sonucunda, Yunanlı olmayı modern, yeni ve bilimsel bir yaşam tarzı olarak görüp yeni Yunanlı kimliklerini benimsemeye başlayan Yahudiler. Bunlar Yunan tanrılarını kabul edip, Yunan festivallerine ve sportif etkinliklerine katılmaya başladı. Çıplak olarak gerçekleşen bu etkinliklerde yarışan birçok Yahudi erkek, sünnetsiz görünmek için ameliyat olmayı bile göze aldı.
Topaç: 4. Antiokhus’un yönetimindeki Helenistik Suriyeli askerler Tora öğrenimi yasaklanmıştı. Yahudiler, kültürlerini ve geleneklerini devam ettirebilmek için Tora öğrenimini, askerlerin dikkatini çekmeyecek şekilde sürdürdüler. Bir araya gelip Tora üzerinde çalışırlarken, aniden bir baskın olduğunda, hemen yazıları saklayıp, yanlarındaki topaçları çevirirlerdi. Bu şekilde, askerler de onların topaç oynamak için bir araya geldiklerini zanneder ve onları rahat bırakırlardı.
Hanuka Bayramı’nda, bu yolla Tora öğrenimine devam eden kahraman çocukların anısına topaç çevrilir. Sevivon, Dreidel isimleriyle de anılan Hanuka topacının özelliği, dörtkenarında da İbranice harflerin bulunmasıdır. Nun, Gimel, He, Şin harfleri, “Nes Gadol Haya Sham”-“Orada Büyük Bir Mucize Gerçekleşti”sözlerinin baş harflerinden oluşur.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla, Every Person’s Guide to Hanukkah, Chanukah-It’s History, Observance and Significance, The Jewish Book of Why, Twerski on Prayer, Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem) kitaplarından ve http://www.chabad.org sitesinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
